Τα μόνα αρχαιολογικά υπολείμματα κυψέλης που έχουμε σήμερα είναι κεραμικά, που συνήθως βρίσκονται στην περιοχή του Υμηττού Αττικής.
Αν και οι περισσότερες κυψέλες προέρχονται από την Αττική, οι αρχαιολόγοι έχουν αναφέρει κυψέλες που βρέθηκαν σε διάφορα νησιά του Αιγαίου.
Ανασκαφείς έχουν επίσης βρει στοιχεία για μελίσσια στην Ισπανία. Αν και οι κεραμικές κυψέλες που βρέθηκαν στην Ισπανία είναι προγενέστερες της Ρωμαϊκής περιόδου, φαίνεται απίθανο η παράδοση της εκτροφής μελισσών να σταμάτησε λόγω Ρωμαϊκής εισβολής!
Η έλλειψη κυψελών από την Ισπανία υπό ρωμαϊκή κατοχή μπορεί να οφείλεται στην υιοθέτηση της χρήσης του φλοιού του φελλού ως υλικό για κυψέλες, μια πρακτική που συνεχίζεται και σήμερα στην Ισπανία λόγω της ιδιαίτερης αφθονία δέντρων φελλού.
"Ομπρέλες" στον Υμηττό!
Κεραμικά δοχεία, που ανακαλύφθηκαν στη Βάρη στον Υμηττό παρείχαν την πρώτη μη έμμεση απόδειξη ότι αυτά τα δοχεία που περιγράφηκαν αρχικά ως ομπρέλες, ήταν κυψέλες και περιείχαν κερί μέλισσας και πιθανώς μέλισσες.
Διαβάστε περισσότερα μελισσοκομικά άρθρα εδώ
Η ανακάλυψη στην Βάρη και οι ερεύνα πάνω στις κυψέλες από τον John Ellis Jones ήταν ίσως η πιο σημαντική εξέλιξη στη μελισσοκομική αρχαιολογία.
Το 1976, ο John Ellis Jones έγραψε το άρθρο Hives and Honey στον Υμηττό: Μελισσοκομία στην Αρχαία Ελλάδα που θα παρείχε τη λυδία λίθο για την ταυτοποίηση κυψελών σε άλλες αρχαίες τοποθεσίες.
Το άρθρο περιείχε μια ανάλυση ορισμένων ασυνήθιστων μοτίβων σε μελανομορφα αγγεία που ανακαλύφθηκαν ανάμεσα σε νομίσματα σε σπίτι κοντά στο αττικό χωριό Βάρη. Αυτό που ξεχώρισε αυτά τα σκεύη από τα κοινά αγγεία κουζίνας ήταν ότι ήταν τα σκόπιμα μοτιβα στο εσωτερικό αυτών των δοχείων
Τα περισσότερα από τα μοτίβα ειχαν ένα πατενταρισμένο σχέδιο υποδεικνύοντας ότι τα σημάδια δεν προκλήθηκαν τυχαία ή από τυπική φθορά.
Λόγω του μοτίβου αυτού οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να εντοπίσουν παρόμοια δοχεία και σε άλλες τοποθεσίες.
Ο Τζόουνς χώρισε τους τύπους των μοτιβων που βρέθηκαν στην Βάρη σε τρεις κατηγορίες.
Ο πρώτος τύπος (Figure 2) ήταν «Μια μεγάλη γλάστρα με ανοιχτό στόμα που είχε ένα παχύ χείλος, κωνικά τοιχώματα και ένα σχεδόν επίπεδο κλειστό άκρο» με διάμετρο περίπου ένα πόδι και μήκος δύο έως τρία πόδια.
Λόγω λόγω της αποσπασματικής φύσης των αγγείων, μπορούσαν να γίνουν μόνο προσεγγίσεις του αρχικού μεγέθους. Στο συγκεκριμένο αγγείο είχε χαραχθεί μόνο το ήμισυ περίπου του εσωτερικού.
Ο δεύτερος τύπος έμοιαζε με κρίκους, επίσης περίπου ένα πόδι σε διάμετρο, αλλά αυτοί ήταν πολύ πιο κοντοί από τις γλάστρες, με ύψος μόνο τρεις έως τέσσερις ίντσες.
Πολλοι από αυτούς του κρικους χοντρές εξωτερικές εγκοπες, χαραγμένες ελάχιστα. Ο Τζόουνς πίστευε ότι ο τρίτος τύπος, αν και δεν είχε χαρακιές όπως τα άλλα, λειτουργούσε ως καπάκι στο πρώτο τύπο!
Τα περισσότερα από τα μοτίβα ειχαν ένα πατενταρισμένο σχέδιο υποδεικνύοντας ότι τα σημάδια δεν προκλήθηκαν τυχαία ή από τυπική φθορά.
Λόγω του μοτίβου αυτού οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να εντοπίσουν παρόμοια δοχεία και σε άλλες τοποθεσίες.
Ο Τζόουνς χώρισε τους τύπους των μοτιβων που βρέθηκαν στην Βάρη σε τρεις κατηγορίες.
Ο πρώτος τύπος (Figure 2) ήταν «Μια μεγάλη γλάστρα με ανοιχτό στόμα που είχε ένα παχύ χείλος, κωνικά τοιχώματα και ένα σχεδόν επίπεδο κλειστό άκρο» με διάμετρο περίπου ένα πόδι και μήκος δύο έως τρία πόδια.
Λόγω λόγω της αποσπασματικής φύσης των αγγείων, μπορούσαν να γίνουν μόνο προσεγγίσεις του αρχικού μεγέθους. Στο συγκεκριμένο αγγείο είχε χαραχθεί μόνο το ήμισυ περίπου του εσωτερικού.
Ο δεύτερος τύπος έμοιαζε με κρίκους, επίσης περίπου ένα πόδι σε διάμετρο, αλλά αυτοί ήταν πολύ πιο κοντοί από τις γλάστρες, με ύψος μόνο τρεις έως τέσσερις ίντσες.
Πολλοι από αυτούς του κρικους χοντρές εξωτερικές εγκοπες, χαραγμένες ελάχιστα. Ο Τζόουνς πίστευε ότι ο τρίτος τύπος, αν και δεν είχε χαρακιές όπως τα άλλα, λειτουργούσε ως καπάκι στο πρώτο τύπο!
Τα καπάκια είχαν ανασηκωμένες ομόκεντρες γραμμές, και συχνά είχε μία έως δύο προεξοχές, τις οποίες ο Τζόουνς έκρινε ότι χρησιμοποιούνταν για την προσάρτηση διχαλωτών άγκιστρων.
Από τα υπολείμματα, ο Jones μπόρεσε να υποστηρίξει ότι οι παραλλαγές των χτενισματων στο σχήμα και το μέγεθος δεν απέκλειαν μια κοινή λειτουργία των συγκεκριμενων αγγείων.
Στην συνέχεια ο Τζόουνς έμαθε τότε ότι είχαν βρεθεί παρόμοια όστρακα στη θέση του φρουρίου του Ιουστινιανού στον Ισθμό της Κορίνθου. Μάλιστα ένα δοχείο ανακατασκευάστηκε πλήρως και θεωρήθηκε ότι είναι κυψέλη.
Στους Τράχωνες, τοποθεσία κοντά στη Βάρη, βρέθηκαν επίσης παρόμοια όστρακα που χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο.
Αφού μερικά από αυτά ανακατασκευάστηκε, ο Μ. Ι. Γερουλάνος, ιδιοκτήτης της τοποθεσίας, παρουσίασε μια πιθανή εξήγηση για το σετ της κυψέλης: η γλάστρα, ξαπλωμένη οριζόντια, θα λειτουργούσε ως κύρια κυψέλη όπου τα αυγά, οι προνύμφες και οι νύμφες θα ζούσαν και θα τα φρόντιζαν οι ίδιες οι μέλισσες.
Η κηρήθρα θα προσκολλιόταν στην κυψέλη, συνεχώς επεκτεινόμενα σε μήκος καθως το μελίσσι μεγάλωνε. Ο μελισσοκόμος μπορούσε τότε εύκολα να αφαιρέσει κηρήθρες γεμάτες και μαζέψει το μέλι και το κερί ή προσθέτοντας φρέσκο γόνο σε άδεια αγγεία να φτιάξει νέα μελίσσια.
Για την προστασία των κυψελών από τα στοιχεία, οι κυψέλες πιθανότατα στοιβάζονταν οριζόντια η μια πάνω στην άλλη και συγκρατούνταν στη θέση τους με ξεραμένη λάσπη.
Το πιο ίσως είναι πιο σημαντικό για τις κυψέλες τον Υμηττό είναι τα αποτελέσματα έρευνας με δόκιμες χρωμοφωτογραφίας στα ιζήματα στις χαρακιές που αναφέρει ο Τζόουνς. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη σημαντικών ποσοτήτων κερί μέλισσας στις κυψέλες. Η έρευνα εγινε από τον ο John Graham, ένας αρχαολογος στη Βάρη που έστειλε δείγματα από όστρακο στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ για σύγκριση με καθαρό κερί μέλισσας.
Τα ιζήματα από τα όστρακα με τις χαρακιές καταδείκνυαν ισχυρές χημικές συμπτώσεις με το καθαρό κερί μέλισσας, υποδεικνύοντας ότι τα αγγεία περιείχαν κάποτε κερί μέλισσας. Για να διασφαλιστεί ότι το κερί μέλισσας δεν χρησιμοποιήθηκε ως είδος γυαλίσματος για την τερακότα, ο Γκράχαμ είχε επίσης να αναλύσει τα μη χαραγμένα όστρακα από τη Βάρη, εκ των οποίων σε κανένα δεν βρεθήκαν ίχνη κεριού μέλισσας.
Είναι δύσκολο να πούμε πόσο συνηθισμένο ήταν οι άνθρωποι της περιοχής να κρατούσαν μέλισσες. Όταν προσπάθησε να διαπιστώσει τη χρήση των κεραμικών αγγείων που βρέθηκαν στην αγροικία στη Βάρη, ο Τζον Τζόουνς κατέληξε ότι, όποια κι αν ήταν η λειτουργία τους, δεν ήταν ουτε απαραίτητη ουτε συνηθισμένη για τις φάρμες, αφού δεν είχε βρεθεί τίποτα ανάλογο εκείνη την εποχή σε συγκρίσιμες βίλες στην περιοχή.
Οι "κυψέλες" του Μαραθωνα
Αν τα οργανικά υλικά για τις κυψέλες ήταν πιο δημοφιλή από τα κεραμικά τους αντίστοιχες, τα αρχαιολογικά στοιχεία δεν θα είχαν κανένα μέσο για να το υποδείξουν αυτό.
Εντύπωση και συζητήσεις, προκαλεσαν,οι κυψέλες που βρέθηκαν στον Μαραθώνα καθως μια απο αυτές επαναχρησιμοποιήθηκε ως τάφος για ένα νεαρό αγόρι. (figure 3)
Από τα υπολείμματα, ο Jones μπόρεσε να υποστηρίξει ότι οι παραλλαγές των χτενισματων στο σχήμα και το μέγεθος δεν απέκλειαν μια κοινή λειτουργία των συγκεκριμενων αγγείων.
Στην συνέχεια ο Τζόουνς έμαθε τότε ότι είχαν βρεθεί παρόμοια όστρακα στη θέση του φρουρίου του Ιουστινιανού στον Ισθμό της Κορίνθου. Μάλιστα ένα δοχείο ανακατασκευάστηκε πλήρως και θεωρήθηκε ότι είναι κυψέλη.
Στους Τράχωνες, τοποθεσία κοντά στη Βάρη, βρέθηκαν επίσης παρόμοια όστρακα που χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο.
Αφού μερικά από αυτά ανακατασκευάστηκε, ο Μ. Ι. Γερουλάνος, ιδιοκτήτης της τοποθεσίας, παρουσίασε μια πιθανή εξήγηση για το σετ της κυψέλης: η γλάστρα, ξαπλωμένη οριζόντια, θα λειτουργούσε ως κύρια κυψέλη όπου τα αυγά, οι προνύμφες και οι νύμφες θα ζούσαν και θα τα φρόντιζαν οι ίδιες οι μέλισσες.
Η κηρήθρα θα προσκολλιόταν στην κυψέλη, συνεχώς επεκτεινόμενα σε μήκος καθως το μελίσσι μεγάλωνε. Ο μελισσοκόμος μπορούσε τότε εύκολα να αφαιρέσει κηρήθρες γεμάτες και μαζέψει το μέλι και το κερί ή προσθέτοντας φρέσκο γόνο σε άδεια αγγεία να φτιάξει νέα μελίσσια.
Για την προστασία των κυψελών από τα στοιχεία, οι κυψέλες πιθανότατα στοιβάζονταν οριζόντια η μια πάνω στην άλλη και συγκρατούνταν στη θέση τους με ξεραμένη λάσπη.
Το πιο ίσως είναι πιο σημαντικό για τις κυψέλες τον Υμηττό είναι τα αποτελέσματα έρευνας με δόκιμες χρωμοφωτογραφίας στα ιζήματα στις χαρακιές που αναφέρει ο Τζόουνς. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη σημαντικών ποσοτήτων κερί μέλισσας στις κυψέλες. Η έρευνα εγινε από τον ο John Graham, ένας αρχαολογος στη Βάρη που έστειλε δείγματα από όστρακο στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ για σύγκριση με καθαρό κερί μέλισσας.
Τα ιζήματα από τα όστρακα με τις χαρακιές καταδείκνυαν ισχυρές χημικές συμπτώσεις με το καθαρό κερί μέλισσας, υποδεικνύοντας ότι τα αγγεία περιείχαν κάποτε κερί μέλισσας. Για να διασφαλιστεί ότι το κερί μέλισσας δεν χρησιμοποιήθηκε ως είδος γυαλίσματος για την τερακότα, ο Γκράχαμ είχε επίσης να αναλύσει τα μη χαραγμένα όστρακα από τη Βάρη, εκ των οποίων σε κανένα δεν βρεθήκαν ίχνη κεριού μέλισσας.
Είναι δύσκολο να πούμε πόσο συνηθισμένο ήταν οι άνθρωποι της περιοχής να κρατούσαν μέλισσες. Όταν προσπάθησε να διαπιστώσει τη χρήση των κεραμικών αγγείων που βρέθηκαν στην αγροικία στη Βάρη, ο Τζον Τζόουνς κατέληξε ότι, όποια κι αν ήταν η λειτουργία τους, δεν ήταν ουτε απαραίτητη ουτε συνηθισμένη για τις φάρμες, αφού δεν είχε βρεθεί τίποτα ανάλογο εκείνη την εποχή σε συγκρίσιμες βίλες στην περιοχή.
Οι "κυψέλες" του Μαραθωνα
Αν τα οργανικά υλικά για τις κυψέλες ήταν πιο δημοφιλή από τα κεραμικά τους αντίστοιχες, τα αρχαιολογικά στοιχεία δεν θα είχαν κανένα μέσο για να το υποδείξουν αυτό.
Εντύπωση και συζητήσεις, προκαλεσαν,οι κυψέλες που βρέθηκαν στον Μαραθώνα καθως μια απο αυτές επαναχρησιμοποιήθηκε ως τάφος για ένα νεαρό αγόρι. (figure 3)
Η δουλειά που έγινε στη Βάρη επέτρεψε σε άλλα παρόμοια δοχεία από τερακότα να προσδιορίζονται ως κυψέλες. Ίσως τα πιο άθικτα δείγματα βρέθηκαν στον Μαραθώνα, όπου ενα νεαρό αγόρι βρέθηκε θαμμένο σε δύο αγγεία Το αγόρι είχε ύψος περίπου,75 πόντους και υπολογίζεται ότι ήταν περίπου επτά ετών την ώρα του θανάτου του.
Αυτά τα αγγεία ταίριαζαν με αυτά που βρέθηκαν στη Βάρη και στους Τράχωνες ωστόσο ήταν μακρύτερα και καλύτερα διατηρημένα.
Αν και δεν έχει γίνει ανάλυση χρωματογραφίας στις κυψέλες του Μαραθώνα, ο Jones πιστεύει ότι λειτουργούσαν ως κυψέλες πριν από την ταφή. Είτε πρόκειται για πεταμένες κυψέλες είτε είναι κυψέλες που ήταν σε χρήση αλλά θυσιάστηκαν για να δώσουν την όψη ενός φέρετρου.
Η χρήση των κυψελών ως φέρετρο μπορεί να υποδηλώνει κάτι για την οικονομική κατάσταση της οικογενείας του παιδιού. Ο John Ellis Jones γράφει ότι «είναι πιθανό το αγόρι που θάφτηκε στα αγγεία ήταν το παιδί μιας τοπικής αγροτικής οικογένειας. Οι συγγενείς του είτε το έθαψαν σε παλιές πεταμένες κυψέλες είτε θυσίασαν δύο από τις κυψέλες τους για να του δώσουν το καλύτερο φέρετρο που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά.»
Αν ο Έλις έχει δίκιο για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του αγοριού, τότε δείχνει ότι ακόμη και οι αγρότες της κατώτερης τάξης είχαν την οικονομική δυνατότητα να κρατούν μελίσσια και να τα θυσιάζουν για να παρέχουν ένα συγκινητικό και συμβολικό τοπο ανάπαυσης για τον γιο τους.
Αυτά τα αγγεία ταίριαζαν με αυτά που βρέθηκαν στη Βάρη και στους Τράχωνες ωστόσο ήταν μακρύτερα και καλύτερα διατηρημένα.
Αν και δεν έχει γίνει ανάλυση χρωματογραφίας στις κυψέλες του Μαραθώνα, ο Jones πιστεύει ότι λειτουργούσαν ως κυψέλες πριν από την ταφή. Είτε πρόκειται για πεταμένες κυψέλες είτε είναι κυψέλες που ήταν σε χρήση αλλά θυσιάστηκαν για να δώσουν την όψη ενός φέρετρου.
Η χρήση των κυψελών ως φέρετρο μπορεί να υποδηλώνει κάτι για την οικονομική κατάσταση της οικογενείας του παιδιού. Ο John Ellis Jones γράφει ότι «είναι πιθανό το αγόρι που θάφτηκε στα αγγεία ήταν το παιδί μιας τοπικής αγροτικής οικογένειας. Οι συγγενείς του είτε το έθαψαν σε παλιές πεταμένες κυψέλες είτε θυσίασαν δύο από τις κυψέλες τους για να του δώσουν το καλύτερο φέρετρο που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά.»
Αν ο Έλις έχει δίκιο για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του αγοριού, τότε δείχνει ότι ακόμη και οι αγρότες της κατώτερης τάξης είχαν την οικονομική δυνατότητα να κρατούν μελίσσια και να τα θυσιάζουν για να παρέχουν ένα συγκινητικό και συμβολικό τοπο ανάπαυσης για τον γιο τους.
Οι όρθιες κυψελες στα Ισθμια
Στην Ίσθμια, πρόσφατα ανακαλύφθηκαν περισσότερες κυψέλες από τερακότα στο Ιερό του Ποσειδώνα και στη θέση Ράχη. Μαζί με τον οριζόντιο τύπο κυψέλης που αναφέρεται παραπάνω,
Αντί να είναι μακριές και κυλινδρικές, αυτές οι κυψέλες ήταν όρθιες με επίπεδο πυθμένα και (figure 4) αφαιρούμενο καπάκι από πάνω Τα αγγεία ήταν από κορινθιακό χονδροειδή πηλό και ήταν φτιαγμένα σε κεραμικό τροχό. Σο κάτω μέρος των κυψελών, μια μικρή ορθογώνια ή στρογγυλή τρύπα παρείχε μια τρύπα πτήσης για τις μέλισσες, επιτρέποντας τους την είσοδο και την έξοδο από την κυψέλη.
Αν και έχει υπάρξει κάποια διαμάχη σχετικά με το αν πρόκειται πραγματικά για κυψέλες λόγω του άβολα μικρού μεγέθους τους αλλά και του βάρους, εντοπίστηκαν και πάλι με χρωματογραφία σημαντικές ποσότητες υπολειμμάτων κεριού μέλισσας στα χαραγμένα όστρακα, υποδηλώνοντας έντονα ότι αυτά τα αγγεία χρησιμοποιούνταν ως κυψέλες
Η ανακάλυψη κυψελών στο Ναό του Ποσειδώνα, το Φρούριο του Ιουστινιανού και στον οικισμό της Ράχης εγείρει ερωτήματα για τη λειτουργία των κυψελών στην περιοχή.
Οι κυψέλες που βρέθηκαν στον Πύργο Επτά στο φρούριο ήταν όλες οριζόντιες κυψέλες όπως αυτές που βρέθηκαν στο Βάρη, και ίσως χρησιμοποιήθηκαν για να παρέχουν μελι στο στρατιωτικό προσωπικό. Στο ρωμαϊκό φρούριο στη Βιντολάντα, βρέθηκε ένας μεγάλος αμφορέας με μέλι προφυλακή.
Αν και το μέγεθος του δείγματος είναι μικρό, φαίνεται ότι ο στρατός ήθελε να έχει στην κατοχή του ένα γλυκαντικό για τα γεύματά του . Ομοίως, η πλειοψηφία των κυψελών που βρέθηκαν στον οικισμό ήταν οριζόντια και πιθανότατα χρησιμοποιήθηκαν για την παροχή μελιού στην τοπική κοινωνια.
Οι κυψέλες που βρέθηκαν στο Ναό του Ποσειδώνα ήταν αποκλειστικά όρθιες κυψέλες, υποδηλώνοντας διαφορετική χρήση από τις οριζόντιες. Ίσως αυτές οι όρθιες κυψέλες να εξυπηρετούσαν μια πιο τελετουργική λειτουργία. Αντί να χρησιμεύει ως πηγή εσόδων, οι κυψέλες μπορεί να λειτουργούσαν ως αναθήματα για τον Ποσειδώνα, επιτρέποντάς του μια συνεχής ροή μελιού από τις ενεργές κυψέλες.
Τα όρθια μελίσσια έχουν επικριθεί για το μικρο τους μέγεθος όσο και για το ασυνήθιστο βαρος τους—παράγοντες που δεν θα ήταν ιδανικοί για έναν μελισσοκόμο που κοιτάζει να βγάλει εισόδημα, αλλά ίσως αποδεκτό για αναθηματικές στατικές κυψέλες που δεν χρειαζόταν να παράγουν κέρδος ή να μεταφερθουν κάπου άλλου στην αγορά
Τέλος, τα θραύσματα κυψέλης που ανακαλύφθηκαν στην Κρήτη παρέχουν σημαντικά στοιχεία για την επίδραση που θα μπορούσε να είχε η μελισσοκομία σε μια οικονομία στην αρχαιότητα κόσμος.
Η αρχαιολογική σκαπάνη στα Σφακιά, της Κρήτης, έφερε στο φως πολλά θραύσματα κυψέλων. Η περιοχή διαθέτη λίγη καλλιεργήσιμη γη γεγονος που μπορεί να έκανε τη μελισσοκομία μια από τις λίγες δυνατές αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες στην περιοχή.
Η έρευνα εξετάζει στοιχεία για την ύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας από το 3000 π.Χ. έως το 1900 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου σχεδόν 5000 ετών, θραύσματα από κυψέλες έχουν βρεθεί από την Γεωμετρικη έως και της Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Όμως αποδείχθηκαν δύσκολο να χρονολογηθούν επειδή η πλειονότητα των θραυσμάτων ήταν επιφανειακά ευρήματα.
Από τα 381 θραύσματα που καταγράφηκαν, μόνο τρία έχουν χρονολογηθεί σίγουρα στην ελληνιστική εποχή και έξι έως την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο.
Στα Σφακιά, υπάρχουν μερικές περιοχές που αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή. Δυτικά των Σφακίων στην πόλη Τάρρα, έχουν βρεθεί υπολείμματα μελισσοκομικών εργαλείων. Αν και οι ανασκαφείς δεν βρήκαν εκεί κυψέλες, ίσως επειδή οι κεραμικές κυψέλες δεν προτιμήθηκαν στην περιοχή.
Στο βιβλιο της Τζέιν Φράνσις «Κυψέλες και μελισσοκομία στην Ελλάδα- Ρωμαϊκή Σφακιά», σημειώνει ότι τα νομίσματα της Τάρρα απεικόνιζαν συχνά μέλισσες, κάτι που πιστεύει ότι δείχνει μια «Πολιτική υπερηφάνεια που συνδέεται με τη μελισσοκομία» καθώς και τα «οικονομικά οφέλη του μελιού και του κεριου."
Αποδεικνύοντας περαιτέρω τη σημασία της μελισσοκομίας στα Σφακιά, η Φράνσις επισημαίνει την πόλη Εργαστήρια. Πιστεύει ότι η περιοχή γνώρισε οικονομική άνθηση τον 1ο αιώνα μ.Χ., όπως αποδεικνύεται από την αύξηση της υψηλής ποιότητας κεραμικής και των εισαγόμενων ειδών.
Η Φράνσις αποδίδει αυτή την οικονομική ανάκαμψη στην ανακάλυψη από τους κάτοικους των οικονομικών δυνατοτήτων της μελισσοκομίας, επισημαίνοντας την κατασκευή περιβόλου κυψέλων στην περιοχή.
Μια αρχιτεκτονική αφιερωμένη στην εκτροφή των μελισσών υποδεικνύει στην Φράνσις τη σημασία της μελισσοκομίας στην τοπική οικονομία.
Τέλος, στο ιερό στο Σπήλαιο Αγιασμάτση στα Σφακιά βρεθήκαν αρκετά θραύσματα κυψέλης. Η Φράνσις πιστεύει ότι οι κυψέλες δεν φαίνονται κατάλληλες στο ιερό και πιθανότατα έπεσαν στη σπηλιά κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας πολύ αφότου η τοποθεσία είχε χάσει την τελετουργική της σημασία,
Ίσως μάλιστα το σπήλαιο μετατράπηκε σε καταφύγιο για μελισσοκόμους για να αποθηκεύουν εκεί κοντά τους κυψελες.
Ωστόσο επειδή κυψέλες έχουν βρεθεί στο Ναό του Ποσειδώνα στην Ίσθμια, δεν φαίνεται αδύνατο οι μέλισσες και η μελισσοκομία να έχουν θρησκευτική λειτουργία.
Αν και έχει υπάρξει κάποια διαμάχη σχετικά με το αν πρόκειται πραγματικά για κυψέλες λόγω του άβολα μικρού μεγέθους τους αλλά και του βάρους, εντοπίστηκαν και πάλι με χρωματογραφία σημαντικές ποσότητες υπολειμμάτων κεριού μέλισσας στα χαραγμένα όστρακα, υποδηλώνοντας έντονα ότι αυτά τα αγγεία χρησιμοποιούνταν ως κυψέλες
Η ανακάλυψη κυψελών στο Ναό του Ποσειδώνα, το Φρούριο του Ιουστινιανού και στον οικισμό της Ράχης εγείρει ερωτήματα για τη λειτουργία των κυψελών στην περιοχή.
Οι κυψέλες που βρέθηκαν στον Πύργο Επτά στο φρούριο ήταν όλες οριζόντιες κυψέλες όπως αυτές που βρέθηκαν στο Βάρη, και ίσως χρησιμοποιήθηκαν για να παρέχουν μελι στο στρατιωτικό προσωπικό. Στο ρωμαϊκό φρούριο στη Βιντολάντα, βρέθηκε ένας μεγάλος αμφορέας με μέλι προφυλακή.
Αν και το μέγεθος του δείγματος είναι μικρό, φαίνεται ότι ο στρατός ήθελε να έχει στην κατοχή του ένα γλυκαντικό για τα γεύματά του . Ομοίως, η πλειοψηφία των κυψελών που βρέθηκαν στον οικισμό ήταν οριζόντια και πιθανότατα χρησιμοποιήθηκαν για την παροχή μελιού στην τοπική κοινωνια.
Οι κυψέλες που βρέθηκαν στο Ναό του Ποσειδώνα ήταν αποκλειστικά όρθιες κυψέλες, υποδηλώνοντας διαφορετική χρήση από τις οριζόντιες. Ίσως αυτές οι όρθιες κυψέλες να εξυπηρετούσαν μια πιο τελετουργική λειτουργία. Αντί να χρησιμεύει ως πηγή εσόδων, οι κυψέλες μπορεί να λειτουργούσαν ως αναθήματα για τον Ποσειδώνα, επιτρέποντάς του μια συνεχής ροή μελιού από τις ενεργές κυψέλες.
Τα όρθια μελίσσια έχουν επικριθεί για το μικρο τους μέγεθος όσο και για το ασυνήθιστο βαρος τους—παράγοντες που δεν θα ήταν ιδανικοί για έναν μελισσοκόμο που κοιτάζει να βγάλει εισόδημα, αλλά ίσως αποδεκτό για αναθηματικές στατικές κυψέλες που δεν χρειαζόταν να παράγουν κέρδος ή να μεταφερθουν κάπου άλλου στην αγορά
Τέλος, τα θραύσματα κυψέλης που ανακαλύφθηκαν στην Κρήτη παρέχουν σημαντικά στοιχεία για την επίδραση που θα μπορούσε να είχε η μελισσοκομία σε μια οικονομία στην αρχαιότητα κόσμος.
Η αρχαιολογική σκαπάνη στα Σφακιά, της Κρήτης, έφερε στο φως πολλά θραύσματα κυψέλων. Η περιοχή διαθέτη λίγη καλλιεργήσιμη γη γεγονος που μπορεί να έκανε τη μελισσοκομία μια από τις λίγες δυνατές αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες στην περιοχή.
Η έρευνα εξετάζει στοιχεία για την ύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας από το 3000 π.Χ. έως το 1900 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου σχεδόν 5000 ετών, θραύσματα από κυψέλες έχουν βρεθεί από την Γεωμετρικη έως και της Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Όμως αποδείχθηκαν δύσκολο να χρονολογηθούν επειδή η πλειονότητα των θραυσμάτων ήταν επιφανειακά ευρήματα.
Από τα 381 θραύσματα που καταγράφηκαν, μόνο τρία έχουν χρονολογηθεί σίγουρα στην ελληνιστική εποχή και έξι έως την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο.
Στα Σφακιά, υπάρχουν μερικές περιοχές που αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή. Δυτικά των Σφακίων στην πόλη Τάρρα, έχουν βρεθεί υπολείμματα μελισσοκομικών εργαλείων. Αν και οι ανασκαφείς δεν βρήκαν εκεί κυψέλες, ίσως επειδή οι κεραμικές κυψέλες δεν προτιμήθηκαν στην περιοχή.
Στο βιβλιο της Τζέιν Φράνσις «Κυψέλες και μελισσοκομία στην Ελλάδα- Ρωμαϊκή Σφακιά», σημειώνει ότι τα νομίσματα της Τάρρα απεικόνιζαν συχνά μέλισσες, κάτι που πιστεύει ότι δείχνει μια «Πολιτική υπερηφάνεια που συνδέεται με τη μελισσοκομία» καθώς και τα «οικονομικά οφέλη του μελιού και του κεριου."
Αποδεικνύοντας περαιτέρω τη σημασία της μελισσοκομίας στα Σφακιά, η Φράνσις επισημαίνει την πόλη Εργαστήρια. Πιστεύει ότι η περιοχή γνώρισε οικονομική άνθηση τον 1ο αιώνα μ.Χ., όπως αποδεικνύεται από την αύξηση της υψηλής ποιότητας κεραμικής και των εισαγόμενων ειδών.
Η Φράνσις αποδίδει αυτή την οικονομική ανάκαμψη στην ανακάλυψη από τους κάτοικους των οικονομικών δυνατοτήτων της μελισσοκομίας, επισημαίνοντας την κατασκευή περιβόλου κυψέλων στην περιοχή.
Μια αρχιτεκτονική αφιερωμένη στην εκτροφή των μελισσών υποδεικνύει στην Φράνσις τη σημασία της μελισσοκομίας στην τοπική οικονομία.
Τέλος, στο ιερό στο Σπήλαιο Αγιασμάτση στα Σφακιά βρεθήκαν αρκετά θραύσματα κυψέλης. Η Φράνσις πιστεύει ότι οι κυψέλες δεν φαίνονται κατάλληλες στο ιερό και πιθανότατα έπεσαν στη σπηλιά κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας πολύ αφότου η τοποθεσία είχε χάσει την τελετουργική της σημασία,
Ίσως μάλιστα το σπήλαιο μετατράπηκε σε καταφύγιο για μελισσοκόμους για να αποθηκεύουν εκεί κοντά τους κυψελες.
Ωστόσο επειδή κυψέλες έχουν βρεθεί στο Ναό του Ποσειδώνα στην Ίσθμια, δεν φαίνεται αδύνατο οι μέλισσες και η μελισσοκομία να έχουν θρησκευτική λειτουργία.
Μέλι Αττικής
Όπως είδαμε, υπάρχουν ελάχιστα υπολείμματα κυψελών, και αυτό που έχει απομείνει πιθανότατα αντιπροσώπευε μόνο ένα μικρό κλάσμα των τύπων κυψελών που χρησιμοποιούνταν στη Μεσόγειο.
Αυτό που έχουμε φαίνεται να επικεντρώνεται γύρω από την Αττική, και εκτείνεται μέχρι την Κόρινθο και τον Μαραθώνα και τα γύρω νησιά: ένα φαινόμενο που μπορεί να εξηγηθεί από τη δημοτικότητα της χρήσης τερακότας αντί του φλοιού δέντρων στην περιοχή αυτή.
Ωστόσο, αν η πώληση μελιού και κεριού μέλισσας ήταν αρκετά προσοδοφόρα στην περιοχή, τότε οι κεραμικές κυψέλες μπορεί να υποδηλώνουν την επιθυμία να υπάρχει απλά κυψέλες, ανεξαρτήτως ποιότητας προκειμένου να επωφεληθούν από την ακμάζουσα αγορά.
Το αττικό μέλι ήταν γνωστό στη λατινική λογοτεχνία, κάτι που μπορεί να υποδηλώνει ότι ήταν μια ιδιαίτερα δημοφιλής και προσοδοφόρα επιχείρηση στην περιοχή, μια πεποίθηση υπογραμμίζεται από το εξαιρετικά υψηλό φυσικό μας ρεκόρ των κυψελών στην Αττική.
Οι κεραμικές κυψέλες στα ρωμαϊκα κείμενα είχαν τη φήμη ως ακατάλληλες για τους σκοπούς της μελισσοκομίας ωστόσο το μέλι από περιοχές που χρησιμοποιούσαν κεραμικές κυψέλες θεωρούνταν καλύτερο από όλα.
Η λογοτεχνική παράδοση προσπάθησε να αποτρέψει τους Ρωμαίους από τη χρήση των κεραμικών κυψελών, αναφέροντας ότι ήταν πολύ κρύες το χειμώνα και πολύ ζεστές το καλοκαίρι. Ωστόσο, πρόσφατα πειράματα με κεραμικές κυψέλες έχουν έδειξε ότι οι θερμοκρασίες τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα είναι περισσότερο κατάλληλες για τις μέλισσες.
Επιπλέον, το υλικό που απαιτείται για τις κεραμικές κυψέλες μπορεί να ήταν πολύ πιο άφθονο στην περιοχή από το φλοιό φελλού ή το ξύλο.
Οι μελισσοκόμοι μπορεί να το αποφάσισαν ότι η ευκολία χρήσης εύκολα διαθέσιμων υλικών αντιστάθμιζε τα όποια μειονεκτήματα του κεραμικών κυψελών .
Έχει προταθεί ότι η δημοτικότητα του αττικού μελιού προέρχεται από τη μέθοδο του έχοντας προσαρτώμενους ή, το πιο σημαντικό, αποσπώμενους κρίκους πάνω στους οποίους οι μέλισσες μπορούσαν να χτίσουν την κηρήθρα τους.
Αυτές οι οριζόντιες κεραμικές κυψέλες, που βρέθηκαν σε πολλές περιοχές, είχαν αποσπώμενους κρίκους που επέτρεπαν σε έναν μελισσοκόμο να σπάσει σωστά την κηρήθρα χωρίς να διαταράξει την κυψέλη.
Επειδή ήταν λιγότερο ενοχλητικό για τις μέλισσες, θα χρειαζόταν λιγότερος καπνός για να τις ηρεμήσουν. Στην Γεωγραφία του, ο Στράβων αναφέρεται στο ανώτερο μη καπνιστό μέλι που βρίσκεται στις περιοχές των ορυχείων αργύρου δηλαδή την Αττική, όπου έχει βρεθεί η πλειοψηφία των κεραμικών κυψελών. Όσο λιγότερο καπνό χρησιμοποιείται στο μέλι, τόσο καλύτερο είναι το μέλι θα είχε γεύση.
Οι κυψέλες που βρέθηκαν σε όλη την Αττική και την Κρήτη δείχνουν ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων που ασχολείται με την μελισσοκομία.
Στρατιώτες στο Φρούριο του Ιουστινιανού, ιερείς του Ποσειδώνα, φτωχοί αγρότες στον Μαραθώνα, και μεγάλη μερίδα αγροτων στα Σφακιά παρήγαγαν μέλι είτε για τους εαυτούς τους, τις τοπικές αγορές ή την πώληση στο εξωτερικό. Τα ευρήματα των Σφακίων δείχνουν ότι σε ολόκληρη την περιοχή χρησιμοποιούσαν τη μελισσοκομία ως μέρος της οικονομίας τους. Τα κείμενα τους υποδηλώνουν ότι το μέλι και το κερί ήταν δημοφιλείς εξαγωγές από την περιοχή.
Στην Αττική, φαίνεται ότι η μελισσοκομία ήταν επίσης μέρος της οικονομίας, παρέχοντας στις ξένες αγορές αυτό που ο Στράβων θεωρούσε το καλύτερο μέλι.
Εκτος από υπολείμματα κεραμικής κυψέλης αναδύονται εικόνες εξειδικευμένων περιοχών αφιερωμένων στην παραγωγή μελιού και κεριού μέλισσας, και τα συνακόλουθα κέρδη μέσω της διεθνούς φήμης των προϊόντων τους.
Εκτός βεβαίως από την εξαγωγή φαίνεται επίσης ήταν σύνηθες να χρησιμοποιούνται κυψέλες για την παραγωγή μελιού είτε για ίδια χρήση είτε για πώληση στις τοπικές αγορές, όπως φαίνεται από το κυψέλες που βρέθηκαν σε οικισμούς και φυλάκια στα Ίσθμια καθώς και η χρήση των κυψελών απ την φτωχή οικογένεια στον Μαραθώνα.
Απόσπασμα από το βιβλίο The economy of beekeeping: examining an overlooked industry of the ancient world του
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου