Ο "εργάτης" του Πεύκου και τα μυστικά του

Ότι χρειάζεται να ξέρουμε για τον "εργάτη" του πεύκου και πως να προετοιμάσουμε τα μελίσσια για μεγάλη μελιτοέκκριση.

Οσοι έχετε επισκεφτεί πευκοδάση σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας θα έχετε παρατηρήσει πεύκα με Βαμβακίαση, δέντρα δηλαδή που στους κορμούς και τα ψηλότερα κλαδιά τους έχουν ένα είδος βαμβακιού συχνά σε μεγάλο βαθμό μάλιστα.Αυτό είναι σημάδι που σημαίνει ότι αυτά τα δέντρα είναι εμβολιασμένα με τον εργάτη του πεύκου που η επίσημη ονομασία του είναι Marchalina hellenica.

Αναφορές μάλιστα για την βαμβακίαση των πεύκων κάνουν λόγο ότι υπήρχε ακόμα από την αρχαία Ελλάδα

Η Βαμβακίαση των πεύκων δεν είναι τίποτα άλλο από ένα μικροσκοπικό ζουζούνι με το όνομα Marchalina hellenica. Η Marchalina hellenica ζει κάτω από τον φλοιό του πεύκου και τρέφεται με τους χυμούς του.

 Η “Μαρσαλίνα” φέρει άξια τον επιθετικό προσδιορισμό “ελληνική”. Υπάρχουν αναφορές  παρουσίας στη χώρα μας σε αγαστή συμβίωση με το πεύκο από το 1415. Ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ελληνα Γεννάδιο το 1882. 

Συμβιώνει με πολλά είδη πεύκου που φύονται στην Ελλάδα. Διαπιστώνεται στην πεύκη τη χαλέπιο γνωστή και με το όνομα, κοινό πεύκο (Pinus halepensis), στην πεύκη την τραχεία, γνωστή και ως  θασίτικο πεύκο (Pinus brutia), στην πεύκη την αγρία ή δασόπευκο ή λιάχα ή δασική πεύκη  (Pinus sylvestris) και σπανιότερα στην πεύκη τη μαύρη, το μαυρόπευκο (Pinus nigra). Η μαρσαλινα υπάρχει σε αγαστή οικολογική ισορροπία με το πευκοδάσος, Οταν οι βιοτικοί, κλιματικοί και εδαφικοί παράγοντες ειναι εναρμονισμένοι μεταξύ τους τοτε οι φυσικοί εχθροί της Μαρσαλίνας ρύθμιζουν τους πληθυσμούς της.

Η μελισσοκομική αξία της Μαρσαλίνας είναι δεδομένη. Το μελίτωμά της αποτελεί πολύτιμη μελισσοκομική τροφή για την παραγωγή του πευκόμελου. Το πευκόμελο στη χώρα μας καλύπτει το 60 – 70% της συνολικής παραγωγής.  Μελίτωση των πευκόδεντρων μπορεί να παρατηρηθεί και φυσιολογικά εξαιτίας της διαταραχής του μεταβολισμού τους από την επικράτηση για μεγάλο χρονικό διάστημα ξηροθερμικών συνθηκών.

 Το μελίτωμα από τη Μαρσαλίνα διαπιστώνεται τρεις μεγάλες περιόδους γνωστές στους μελισσοκόμους ως “βαρέματα”. Το πρώτο “βάρεμα” τον Αύγουστο και το δεύτερο  Σεπτεμβριο  και το Τριτο βάρεμα τον Απρίλιο- Μάιο. Ενδιάμεσα υπάρχουν πολλά μικρότερα που δεν έχουν μελισσοκομικό ενδιαφέρον καθώς τα μελίσσια ξεχειμωνιάζουν 

Μάλιστα σήμερα έχουν αναπτυχθεί ειδικά μοντέλα παρακολούθησης της μελίτωσης, ώστε να προειδοποιούνται οι μελισσοκόμοι για τη μετακίνηση των κυψελών. Τα “βαρέματα” αυτά συμπίπτουν με το μεγάλο ποσοστό, πάνω από 70%, των ερπουσών προνυμφών. 

Παραγωγή μελιού!

Οι μελισσοκόμοι και η εθνική μας οικονομία έχουν άμεσο όφελος από αυτό το ζουζούνι γιατί εκκρίνει ένα ζαχαρώδες υγρό το οποίο το μαζεύουν σε αφθονία οι μελισσούλες και με την κατάλληλη επεξεργασία το μετατρέπουν στο περίφημο Ελληνικό πευκόμελο.

Όσο λοιπόν περισσότερα από αυτά τα ζουζούνια υπάρχουν σε ένα πεύκο είναι λογικό ότι τόσο περισσότερο μελάκι θα βγει από αυτό.

Γι αυτό και οι κυβερνήσεις της χώρας μας κατά την δεκαετία του 1980 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 επιδοτούσαν συνεργεία μελισσοκόμων να εμβολιάζουν με αυτό το έντομο τα πευκοδάση της πατρίδας μας προκειμένου να αυξηθεί έτσι και η ελληνική παράγωγη μελιού.Αυτό κι έγινε λοιπόν, και σύντομα η Ελλάδα μετατράπηκε σε μια πολύ μεγάλη δύναμη μελιού στην Ευρωπαϊκή ένωση αλλά και στον κόσμο.

Για την ακρίβεια είμαστε δεύτεροι στην Ευρώπη σε παραγωγή πευκόμελου.

 

Το 1992 το Τμήμα Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών πέτυχε την εξασφάλιση πίστωσης για μετάδοση (εμβολιασμό) με τον “εργάτη” 10.000 στρεμμάτων στα πευκοδάση της Κεντρικής Μακεδονίας και της Στερεάς Ελλάδας. Την περίοδο 1995 – 1999 το Υπουργείο Αγροτικής ανάπτυξης προτρέπει τους μελισσοκόμους με οδηγίες και σχετική επιδότηση να προχωρήσουν στον εμβολιασμό των πευκοδασών με τη Μαρσολίνα σε 55.000 και στη συνέχεια σε 153.000 στρέμματα. Το πρόγραμμα αυτό είχε και την έγκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον κανονισμό 1221. Στο διάστημα αυτό εκδόθηκε μάλιστα και ειδικό βιβλίο για την τεχνική μετάδοσης του “εργάτη” στα πεύκα.

Το εγχείρημα πέτυχε απόλυτα σε όλα τα είδη του πεύκου, στα οποία “μπολιάστηκε” η Μαρσαλίνα. Υπήρχαν βέβαια και φωνές διαμαρτυρίας, όπως της Δ/νσης Δασών Χανίων. 

 

Τα πράγματα άλλαξαν όμως από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν παρατηρήθηκε ότι πέθαιναν πολλά πεύκα, και για την αιτία αυτή δεν άργησε να κατηγορηθεί ως υπεύθυνο το έντομο αυτό, η Marchalina hellenica δηλαδή.  Άρχισαν οι ξηράνσεις των πεύκων σε πολλές περιοχές και ιδιαίτερα στο λεκανοπέδιο της Αττικής, όπου ο “εργάτης” βρέθηκε σε ευνοϊκές συνθήκες. Το αρμόδιο Υπουργείο, τα Πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα τίθενται επί ποδός. Η επιστημονική διχογνωμία, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, σ’  αυτές τις περιπτώσεις, «δίνει και παίρνει». 

•  Το ΕΘΙΑΓΕ “βγάζει” αθώο τον “εργάτη”. 
• Το Εντομολογικό Τμήμα του  Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών μιλεί για “πρωτογενή” εχθρό του πεύκου, που μπορεί να προκαλέσει ξηράνσεις κλάδων, ανάπτυξη της καπνιάς και ενίοτε και ξήρανση ολόκληρου του πευκόδεντρου. 
• Η Κτηνιατρική Σχολή αναλαμβάνει το ρόλο του “συνηγόρου” υπεράσπισης. 
• Το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, ύστερα από έρευνα, προτείνει μια σειρά από συνθετικά και βιολογικά σκευάσματα καθώς και εξαπολύσεις φυσικών εχθρών. 

Με απλά λόγια επικράτησε ένα κομφούζιο και ένα αλαλούμ απόψεων που όξυναν περισσότερο το πρόβλημα. Οι υποστηρικτές της έλεγαν και λένε ότι δεν ευθύνεται το έντομο για το θάνατο των πεύκων, ενώ οι κατακριτές της έλεγαν και λένε ότι ευθύνεται το έντομο όπως και οι μελισσοκόμοι που το εισήγαγαν δήθεν από το εξωτερικό και έκαναν υπερβολικούς εμβολιασμούς, με αποτέλεσμα τα πεύκα να μην αντέχουν τόσο πολύ μεγάλο αριθμό εντόμων να τα απομυζούν και να πεθαίνουν.

Και ενώ ακόμα δεν έχει βγει ασφαλές συμπέρασμα για πιο λόγο πεθαίνουν κάποια πεύκα, γρήγορα γρήγορα το αρμόδιο Υπουργείο, από τα τέλη της δεκαετίας του 90 θα εγκρίνει σκευάσματα κατα της Μαρσαλίνα και ταυτόχρονα απαγορεύει και ποινικοποιεί τον εμβολιασμό του πεύκου. Ταυτόχρονα γίνεται και προσπάθεια να μειωθεί ο πληθυσμός του, με ραντίσματα και άλλα μέσα 

Μάταια οι μελισσοκόμοι προσπαθούσαν να τους πουν ότι το έντομο αυτό υπήρχε στην Ελλάδα από την αρχαιότητα ακόμα χωρίς να προκαλεί καμία ζημιά στα πεύκα.

 

Είναι απορίας άξιο γιατί σε άλλες χώρες με εμβολιασμένα πεύκα όπως η Τουρκία δεν πάρθηκαν παρόμοια μέτρα, άλλα εξακολουθεί ο εμβολιασμός και η παραγωγή πευκόμελου μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο...

Εδώ ουδείς ενδιαφέρθηκε για την μείωση της παράγωγης του μελιού.

Ουδείς ενδιαφέρθηκε για τους 25 χιλιάδες Έλληνες μελισσοκόμους, και ουδείς ενδιαφέρθηκε για τα 100 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο που έφερνε το πευκόμελο στην εθνική μας οικονομία.Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι ο μόνος που ενδιαφέρθηκε ήταν η γείτονα χώρα Τουρκία η οποία διατυμπανίζει πλέον ότι είναι η μόνη χώρα που παράγει πευκόμελο.

Φυσικά στην μείωση της παραγωγής έπαιξαν σημαντικό ρόλο και οι καταστροφές των πευκοδασών από πυρκαγιές σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας! Με αυτά και μ αυτά έχουν απομείνει ελάχιστες περιοχές στην χώρα που εξακολουθούν να δίνουν πευκόμελο, με τις κυριότερες να εντοπίζονται στην βόρεια Εύβοια, την Θάσο, την Χαλκιδική, την Κρήτη και διάφορες άλλες κυρίως σε νησιά!

Τα βαρεματα.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το βάρεμα του πεύκου δεν συμπίπτει χρονικά στις ίδιες ημερομηνίες κάθε χρόνο, γι αυτό ο μελισσοκόμος πρέπει να είναι σε εγρήγορση και συνεχή παρακολούθηση ώστε να μεταφέρει τα μελίσσια του την κατάλληλη στιγμή.
 

Το βάρεμα του πεύκου και η καλή μελιτωέκκριση εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες και τις θερμοκρασίες της κάθε χρονιάς. 

 

Σε γενικές γραμμές ένα δροσερό καλοκαίρι ευνοεί το βάρεμα αφού για να μαζέψουν πευκόμελο οι μέλισσες πρέπει η θερμοκρασία να είναι κάτω από 21 C και η υγρασία σε υψηλά επίπεδα άνω του 60%.Γι αυτό σε παραθαλάσσια μέρη με δροσερές θερμοκρασίες το πρωί και το απόγευμα ή μετά από μια βροχή βλέπουμε να δουλεύουν πολύ καλύτερα σε σχέση με άλλα μέρη.

 

Το βάρεμα του πεύκου ακολουθεί έναν σταθερό κύκλο που επιτρέπει σε όσους τον γνωρίζουν και τον παρακολουθούν να βγάζουν ασφαλή συμπεράσματα για την ημερομηνία και την διάρκεια της μελιτοέκκρισης. Ο κύκλος αυτός αποτελείται από τρεις εβδομάδες ή 21 ημέρες μελιτωεκκρίσεως, και στην συνέχεια υπάρχει νέος κύκλος διακοπής ξανά για 21 μέρες, για να ξεκινήσει ξανά μετά το βάρεμα για άλλες 21 ημέρες κ.ο.κ

Δηλαδή ξέρουμε ότι αν το πρώτο βάρεμα του πεύκου ξεκινήσει στις 15 Αυγούστου πχ, τότε αυτό θα πάει για 21 ημέρες έως τις 5 Σεπτεμβρίου.

Μετά θα σταματήσει για άλλες 21 ημέρες, και το νέο βάρεμα το δεύτερο και κυριότερο θα ξεκινήσει στις 26 Σεπτεμβρίου και θα πάει συνεχόμενα για ακόμα 21 μέρες μέχρι τις 17 Οκτωβρίου!

Όλα αυτά φυσικά αν οι καιρικές συνθήκες όπως είπα ευνοήσουν την κατάσταση, ενώ θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν σημαίνει πως αν το πρώτο βάρεμα πάει καλά, ότι θα συμβεί το ίδιο και για το δεύτερο και το αντίστροφο, αν και είναι ευχής έργο να πάνε καλά και τα δυο βαρέματα.

Ανάγκη για γύρη

Το πεύκο όμως όσο γλυκό κι αν είναι για μελισσοκόμους και μέλισσες άλλο τόσο δύσκολο αποδεικνύεται στους χειρισμούς του, καθώς σε αυτό πρέπει να πάνε δυνατά μελίσσια την κατάλληλη στιγμή που είναι να δώσει, και πρέπει να φύγουν ξανά την κατάλληλη στιγμή πριν πέσουν πολύ σε πληθυσμούς και προκύψει κίνδυνος για την ασφαλή διαχείμαση τους!

 

 Όσοι μελισσοκόμοι λοιπόν έχουν σκοπό να μεταφέρουν μελίσσια στο πεύκο θα πρέπει να έχουν κάνει μια σειρά από κινήσεις τους προηγούμενους μήνες ώστε τα μελίσσια να είναι όσο το δυνατόν πιο δυνατά και παραγωγικά.

Δηλαδή μετά τα έλατα, τα μελίσσια θα πρέπει να μεταφερθούν σε κάμπο ώστε να συλλέξουν γύρη και να ανανεώσουν τους πληθυσμούς τους, ενώ καλό είναι και τροφοδοτική διέγερση να γίνει τέλος Ιουλίου προκειμένου να αυξηθεί η γέννα της βασίλισσας.Όταν έρθει ο καιρός για την μεταφορά τους στο πεύκο θα πρέπει αυτή να γίνει όταν ξεκινάει το βάρεμα, και όχι να τα πάμε εκεί και να τα παρατήσουμε νομίζοντας ότι αυτά θα δουλέψουν όποτε κι αν αρχίσει το βάρεμα.
 

Ένα μεγάλο πρόβλημα που συναντάται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας με πεύκα είναι η παντελείς έλλειψη γύρης, και έχει σαν αποτέλεσμα την διακοπή η τον περιορισμό στο ελάχιστο της γέννας της βασίλισσας.Σε αυτή την περίπτωση ο μελισσοκόμος πρέπει να είναι σε ετοιμότητα να δώσει αναγκαστικά γυρεόπιτες στα μελίσσια του για να διατηρήσουν γόνους. 

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι είναι πολύ σημαντικό στα τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου ανεξάρτητα της μελιτωεκκρίσεως, αν η περιοχή δεν έχει γύρες, να σηκωθούν τα μελίσσια και να μεταφερθούν σε περιοχές με ρείκι σουσούρα για να ανανεωθούν.

 
Πληροφορίες: melissokosmos, Χανιώτικα Νέα